Αειφόρος Διατροφή

Μπορεί μια φιλική προς τον πλανήτη και βιώσιμη διατροφή να είναι

επίσης υγιεινή, να εξασφαλίζει επαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών, με χαμηλό κόστος και να υιοθετείται εύκολα από τους πληθυσμούς;

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με τη στενή έννοια του όρου, η βιώσιμη/αειφόρος δίαιτα είναι αυτή που μπορεί να διατηρηθεί στο διηνεκές. Με την έννοια που χρησιμοποιείται σε διεθνή φόρουμ από τεχνοκράτες ο όρος βιώσιμη-αειφόρος δίαιτα περιλαμβάνει ηθική-κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντικά φιλική διάσταση. Σύμφωνα με την Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων & Γεωργίας (FAO) ως  βιώσιμες δίαιτες ορίζονται: οι δίαιτες με χαμηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που συμβάλλουν στην επισιτιστική και διατροφική ασφάλεια αλλά και σε μια υγιή ζωή για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές. Βελτιώνουν την προστασία και τον σεβασμό στην βιοποικιλότητα και στα οικοσυστήματα, είναι πολιτισμικά αποδεκτές, οικονομικά δίκαιες και προσιτές, είναι διατροφικά κατάλληλες, ασφαλείς και βελτιστοποιούν τους φυσικούς και τους ανθρώπινους πόρους.(FAO and WHO 2019) Η έννοια της βιώσιμης δίαιτας παρουσιάζει μια ευκαιρία για την επιτυχή δέσμευση, ως προς την βιώσιμη ανάπτυξη ,την εξάλειψη της φτώχειας, την επισιτιστική και διατροφική ανασφάλεια καθώς και καλύτερα αποτελέσματα στην υγεία. Ωστόσο η παραγωγή τροφίμων οδηγεί σε καταστροφή του περιβάλλοντος ενώ τη ίδια στιγμή πάνω από 2 δις ανθρώπων πάσχουν από δυσθρεψία και ο «Δυτικός κόσμος» μαστίζεται από τις επιπτώσεις της παχυσαρκίας. Ο ΟΗΕ θέσπισε τους Βιώσιμους Στόχου Ανάπτυξης (SDGs) Αφορά κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους που πρέπει να επιτύχει η ανθρωπότητα ως το 2030. Περιλαμβάνει 17 στόχους εκ των οποίων οι: SDG1 Zero Hunger, SDG3 Good Health and Wellbeing, SDG6 Clear Water and Sanitations, SDG13 Climate Actions, SDG14 Life Below Water και SDG15 Life on Land. Σκοπός αυτής της βιβλιογραφικής ανασκόπησης είναι να ποσοτικοποιήσει και να συνδυάσει την υπάρχουσα γνώση πάνω στην ετερογένεια των διαφόρων διατροφικών συνηθειών ανά τον κόσμο, με την ανάγκη για υγιεινή διατροφή , που να εξασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος και των πόρων σε βάθος χρόνου. Το αποτέλεσμα που ελπίζουμε να καταδειχθεί είναι ότι μια παγκόσμια μετάβαση σε βιώσιμη διατροφή που είναι οικονομικά βιώσιμη, επαρκής ως προς τους διατροφικούς παράγοντες και περιβαλλοντικά φιλική θα είναι το κλειδί ώστε να επιτευχθούν αρκετοί από τους στόχους SDG (Roberts and Matoo; 2019; Garcia et al.2020; Vagshula et al, 2020)

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Η αναζήτηση πραγματοποιήθηκε στις εξής βάσεις δεδομένων:Pubmed ScopusScience  Direct. Λέξεις κλειδιά:  sustainable diets, effect in environment,planet friendly diets,healthy diets, cost effect diets, adequate

Κριτήρια ένταξης: Τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές, μετα-αναλύσεις, ανασκοπήσεις, συστηματικές ανασκοπήσεις σε ενήλικες. Δημοσιεύσεις στην Αγγλική γλώσσα. Αναζήτηση αρχικά στα 2 τελευταία έτη. Ερευνητικά άρθρα που πληρούν τις προυποθέσεις του σχεδιασμού μελέτης. Κριτήρια αποκλεισμού: Κλινικές δοκιμές, βιβλία και έγγραφα. Έρευνες σε παιδιά, εφήβους, ζώα και νοσούντες πληθυσμούς. Δημοσιεύσεις σε άλλες γλώσσες πλην των Αγγλικών και πριν το 2014. Περιλήψεις συνεδρίων, πρωτόκολλα και αδημοσίευτα δεδομένα. Με βάση τα παραπάνω στην παρούσα έρευνα συμπεριλήφθηκαν 3 ανασκοπήσεις και 1 συστηματική ανασκόπηση.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Ο Π.Ο.Υ. (2004,2020), FAO- Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων & Γεωργίας

(2004) και άλλα ιδρύματα όπως   Harvard΄s  Healthy  Eating  Plate,

προτείνουν υγιεινά πρότυπα διατροφής συνδεδεμένα με τον υποσιτισμό,

τον κίνδυνο πρώιμης θνησιμότητας καθώς και την παχυσαρκία

Ωστόσο είναι πιθανό η υγιεινή διατροφή να έχει υψηλό αντίκτυπο στο περιβάλλον και να μην είναι βιώσιμη στο διηνεκές.(Steffen et Al 2015) Για το λόγο αυτό στη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, αρκετά κράτη έθεσαν τον οδικό χάρτη για τις βιώσιμες δίαιτες, εστιάζοντας στην προώθηση τροφίμων όχι μόνο πλούσιων διατροφικά αλλά και με χαμηλό περιβαλλοντικό αντίκτυπο.

Η Επιτροπή Eat- Lancet ,έχει πραγματοποιήσει μια επικαιροποιημένη προσπάθεια που περιλαμβάνει έλεγχο διατροφικής επάρκειας για 16 ομάδες τροφίμων και 5 παράγοντες επιβάρυνσης του περιβάλλοντος GHG emission (αέρια θερμοκηπίου) την  Καλλιεργήσιμη γη, τη χρήση αζωτούχων, τη χρήση φωσφωρικών, και τη χρήση φρέσκου-καθαρού νερού. Μια σύγκριση των τρεχουσών διατροφικών συνηθειών ως προς την ποικιλία τροφίμων και ομάδων τροφίμων ανά τον κόσμο, με τις διατροφικές συστάσεις που προτείνονται από τα πρωτόκολλα διατροφής του ΠΟΥ, αποκάλυψε ότι η παγκόσμια κατανάλωση φρούτων, οσπρίων, καρπών, μη-σιτιρούχων δημητριακών και σπόρων είναι κάτω του μέσου όρου (ως προς τις ημερίσιες ανάγκες), ενώ αυτή του επεξεργασμένου κρέατος, της ζάχαρης, των ριζών και των βολβών είναι αυξημένες.(Afshin et Al, 2019;Willet et Al, 2019) Εικόνα 1

Εικόνα1 Γεωγραφική κατανομή διατροφής ανά τον κόσμο, που συγκρίνει την τρέχουσα κατανάλωση κύριων ομάδων τροφίμων με αυτή που προτείνει το EAT-Lancet.

Μόλις το 55% του πληθυσμού του πλανήτη λαμβάνει επαρκή ποσότητα φρούτων και λαχανικών (συνιστώμενο όριο 400gr/κατοικο/ημέρα)

Όσπρια συνιστώμενο όριο 75 gr/κάτοικο ανά ημέρα ↑ Αφρική, Ν. Αμερική και Ινδία ↓ Ευρώπη, Κεντρική Ασία. Το κρέας έχει παντού αυξημένη κατανάλωση και είναι πάνω από τα συνιστώμενα όρια, εκτός από Κεντρική Αφρική και Ν. Ασία. Στη Β. Αμερική έχει 15 φορές περισσότερη κατανάλωση σε σχέση με την Ν. Ασία. Στα Γαλακτοκομικά προιόντα η Β. Αμερική την υψηλότερη κατανάλωση (7 φορές πάνω από την Κ. Αφρική και την Ανατολική Ασία), ακολουθεί η Ευρώπη. Εκτός από τις θερμίδες το ανθρώπινο σώμα, χρειάζεται πολλά απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για να υποστηρίξει τις λειτουργίες του, όπως τα μακροθρεπτικά συστατικά (πρωτείνες, υδατάνθρακες και λίπη) καθώς και τα μικροθρεπτικά συστατικά τα οποία είναι μέταλλα: σίδηρος, κάλιο, φωσφόρο, ασβέστιο, ψευδάργυρος, χαλκός, μαγνήσιο, μαγγάνιο, σελήνιο κ.α. και πολλές βιταμίνες. Τα όρια ημερήσιας πρόσληψης των ανωτέρω ορίζονται από διεθνείς επιστημονικές οργανώσεις όπως ο ΠΟΥ (2003) ή το US Institute of Medicine (2005). Επίσης υπάρχουν θρεπτικά συστατικά όπως τα κορεσμένα λίπη, η ζάχαρη, το αλάτι, η χοληστερίνη, των οποίων η πρόσληψη πάνω από ένα όριο είναι επιβλαβής για την υγεία. (Fern et Al 2015) Στην εικόνα 2 φαίνεται η μεγάλη διακύμανση στην πρόσληψη των παραπάνω συστατικών ανά τον πλανήτη.

Εικόνα2 Τρέχουσα πρόσληψη συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών σε σχέση με τα προτεινόμενα ποσά, ανά τον πλανήτη Χαμηλή πρόσληψη σε διαιτητικές ίνες, σίδηρο, φωσφόρο, βιταμίνη Α βιταμίνη Β2 και βιταμίνη Κ παροδόξως εμφανίζεται σχεδόν σε όλο τον πλανήτη

Η ανάγκη για φαγητό και η παραγωγή τροφίμων προκαλεί

καταστροφή του περιβάλλοντος μέσω των αερίων του θερμοκηπίου, τη χρήση καλλιεργήσιμης γης, επάρκειας νερού, χρήση λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων κλπ. Η βιομηχανία τροφίμων : παράγει το 1/3 των  αερίων θερμοκηπίου. Χρησιμοποιεί 12,6 εκατομμύρια Km2 γης. Χρησιμοποιεί 1810 Κm3 νερό, 104 teragrams νιτρικά και 18 teragrams φωσφορικά λιπάσματα (Springmann et Al 2018a,2020)]. Εικόνα 3

Εικόνα3: Η μικρότερη επιβάρυνση μέσω των αερίων του θερμοκηπίου

προέρχεται από την Κεντρική Αφρική, όλες οι υπόλοιπες χώρες είναι είτε πέριξ του μέσου όρου, είτε τον υπερβαίνουν. Όσον αφορά τα λιπάσματα οι κυριότεροι ρυπαντές είναι η Κίνα και η Β. Αμερική. Στη χρήση καλλιεργήσιμων εκτάσεων για παραγωγή τροφίμων/ κάτοικο, η Ευρώπη και η Κ. Ασία έχουν την πρώτη θέση Στη χρήση νερού / κάτοικο για την παραγωγή τροφής η Ν. Ασία, η Μ. Ανατολή, η Β. Αμερική και η Ινδία κατέχουν τις πρώτες θέσεις.

Αρκετές μελέτες δείχνουν, ότι τα διατροφικά πρότυπα, που βασίζονται στο κρέας, συγκρινόμενα με διατροφικά πρότυπα όπως Μεσογειακή Διατροφή, η DASH δίαιτα και η χορτοφαγική δίαιτα, είχαν υψηλότερο αποτύπωμα στο περιβάλλον στην κατανάλωση καυσίμων-ενέργειας, στη χρήση γης και στη χρήση νερού. (Pimentel et Al 2003),(Saez-Almendos et Al 2013), (Vandooren et Al 2014)

Στην παρακάτω εικόνα τέλος, φαίνεται το τρέχον οικονομικό κόστος των παραγόμενων τροφών Η προσβασιμότητα στις επαρκείς ενεργειακά δίαιτες (Α), στις θρεπτικά επαρκείς δίαιτες (Β) στις υγιεινές δίαιτες (C)

Εικόνα 4. Οι κόκκινες τιμές δείχνουν ότι η τροφή είναι ακριβή και όχι προσβάσιμη στους τοπικούς πληθυσμούς. Μετριέται σε ποσοστό ανθρώπων, των οποίων το οικογενειακό εισόδημα είναι χαμηλό για να υποστηρίξει το minimum κόστος

διατροφής για κάθε περιοχή της γης ( όχι παραπάνω από το 63% του συνολικού μηνιαίου εισοδήματός τους).

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Τα τρέχοντα διατροφικά πρότυπα είναι όλο και πιο ανθυγιεινά, μη βιώσιμα και άνισα για πολλούς πληθυσμούς. Απαιτούνται πολύπλευρες παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της δίαιτας προκειμένου να βελτιωθεί η ανθρώπινη και πλανητική ευημερία. (Fanzo και Davis, 2019). Η κατανόηση των καθοριστικών παραγόντων και των διαδικασιών που περιλαμβάνουν μια βιώσιμη διατροφή θα γίνονται όλο και περισσότερο σημαντικοί σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από οικονομική ανάπτυξη αύξηση των εισοδημάτων, κλιματική αλλαγή και διατροφικές

μεταβάσεις (Springmann και συν, 2018). Για να επιτευχθεί η αλλαγή συμπεριφοράς των καταναλωτών παγκοσμίως και να γίνει η στροφή προς την αειφόρο και υγιεινή δίαιτα, οι τελευταίες επιστημονικές έρευνες πάνω στη συμπεριφορά των καταναλωτών, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατάστρωση ενός πλάνου. Για παράδειγμα κοινωνικοί φορείς (σχολείο, οικογένεια, φορείς πολιτισμού) μπορούν να ενημερώνουν για τα οφέλη της υγιεινής διατροφής (πχ Μεσογειακής), επίσης μπορούν να  ενισχύσουν την ατομική ευθύνη στην προστασία του περιβάλλοντος μέσω της διατροφής.(Eker et Al 2019,Van Valkengred and Steg, 2019) Αυτή η πληροφόρηση μπορεί να γίνει και σε επίπεδο γειτονιάς-συνοικίας-πόλης με διαφημιστικές καμπάνιες, όπως σε πινακίδες που αναβοσβήνουν κι ενημερώνουν τους οδηγούς για την κίνηση, με πινακίδες στην άκρη του δρόμου και με ευδιάκριτες σημάνσεις στα τρόφιμα στα ράφια. (Camilleri et Al 2019, Siegrist et Al 2019). Εκτός από τα παραπάνω, μπορεί στα μενού των εστιατορίων να σερβίρονται μικρότερες μερίδες κρέατος και να προωθούνται με ευφάνταστο και θελκτικό τρόπο χορτοφαγικά πιάτα.(Marteau et Al 2017)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Στην παρούσα εργασία έγινε προσπάθεια να εκτιμηθούν αρκετοί δείκτες συσχέτισης περιβαλλοντικού αποτυπώματος και υγιεινής και προσβάσιμης δίαιτας σε όλο τον πλανήτη και όχι μόνο τμηματικά. Αυτό επιτρέπει την ανάδειξη Hotspots ανά τον πλανήτη που μπορούν να γίνουν παρεμβάσεις. Αναδεικνύεται η ανάγκη συνεργασίας, αφού κανένας φορέας από μόνος του δεν μπορεί να αλλάξει τις διατροφικές συνήθειες των πληθυσμών. Πρέπει οι αγρότες, η βιομηχανία, τα εστιατόρια, τα κυλικεία, τα σπίτια και οι άνθρωποι να εργαστούν προς την επίτευξη του στόχου για αειφόρο-βιώσιμη διατροφή.     

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Afshin, A., Sur, P. J., Fay, K. A., Cornaby, L., Ferrara, G., Salama, J. S., et al. (2019). Health effects of dietary risks in 195 countries, 1990-2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet 393, 1958–1972.

Camilleri, A. R., Larrick, R. P., Hossain, S., and Patino-Echeverri, D. (2019). Consumers underestimate the emissions associated with food but are aided by labels. Nat. Clim. Chang. 9, 53–58.

Davis, K. F., Chiarelli, D. D., Rulli, M. C., Chhatre, A., Richter, B., Singh, D., et al. (2018). Alternative cereals can improve water use and nutrient supply in India. Sci. Adv. 4, eaao1108.

Eker, S., Reese,   G.,   and   Obersteiner,   M.   (2019).   Modelling   the   drivers of a widespread shift to sustainable diets. Nat. Sustain. 2, 725–735.

Fanzo, J., Haddad, L., McLaren, R., Marshall, Q., Davis, C., Herforth, A., et al. (2020). The Food Systems Dashboard is a new tool to inform better food policy. Nat. Food 1, 243–246

FAO and WHO (2019). Sustainable Healthy Diets - Guiding Principles. Rome

Fern, E. B., Watzke, H., Barclay, D. V., Roulin, A., and Drewnowski, A. (2015). The nutrient balance concept: a new quality metric for composite meals and diets. PLoS ONE 10, e0130491.

Garcia, S. N., Osburn, B. I., and Jay-Russell, M. T. (2020). One health for food safety, food security, and sustainable food production. Front. Sustain. Food Syst. 4, 1

Marteau, T. M. (2017). Towards environmentally sustainable human behaviour: Targeting non-conscious and conscious processes for effective and acceptable policies. Philos. Trans. R. Soc. A Math. Phys. Eng. Sci. 375, 20160371.

Pimentel D, Pimentel M. Sustainability of meat-based and plant-based

diets and the environment. Am J Clin Nutr 2003;78:660S–3S

Roberts, D. P., and Mattoo, A. K. (2019). Sustainable crop production systems and human nutrition. Front. Sustain. Food Syst. 3, 72.

Sáez-Almendros S, Obrador B, Bach-Faig A, Serra-Majem L. Envi- ronmental footprints of Mediterranean versus Western dietary pat- terns: beyond the health benefits of the Mediterranean diet. Environ Health 2013;12:118.

Siegrist, M., and Hartmann, C. (2019). Impact of sustainability perception on consumption of organic meat and meat substitutes. Appetite 132, 196–202.

Springmann, M., Spajic, L., Clark, M. A., Poore, J., Herforth, A., Webb, P., et al. (2020). The healthiness and sustainability of national and global food based dietary guidelines: modelling study. BMJ 370, m2322

Springmann, M., Wiebe, K., Mason-D’Croz, D., Sulser, T. B., Rayner, M., and Scarborough, P. (2018b). Health and nutritional aspects of sustainable diet strategies and their association with environmental impacts: a global modelling analysis with country-level detail. Lancet Planet. Heal. 2, e451–e461.

Steffen, W., Richardson, K., Rockström, J., Cornell, S. E., Fetzer, I., Bennett, E. M., et al. (2015). Planetary boundaries: guiding human development on a changing planet. Science 347, 1259855.

van Valkengoed, A. M., and Steg, L. (2019). Meta-analyses of factors motivating climate change adaptation behaviour. Nat. Clim. Chang.   9,   158–163.

van Dooren C, Marinussen M, Blonk H, Aiking H, Vellinga P. Explor-

ing dietary guidelines based on ecological and nutritional values: a comparison of six dietary patterns. Food Policy 2014;44:36–46.